ตาม่องล่าย
นิทานพื้นบ้านจังหวัดประจวบคีรีขันธ์

นิทานพื้นบ้านชาวทะเล เรื่อง ตาม่องล่าย จะแสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ของจังหวัดประจวบคีรีขันธ์กับจังหวัดใกล้เคียง การติดต่อค้าขายกับชาวต่างชาติ ต่างอาชีพ และภูมิทัศน์ชายฝั่งทะเลด้านตะวันออกของจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ซึ่งประกอบด้วยภูเขาใหญ่น้อย รูปร่างสวยงามแปลกตา ทำให้เกิดจินตนาการ นำมาประกอบการเล่านิทาน ถ่ายทอดจากรุ่นปู่ย่า ตายาย มาถึงปัจจุบัน

          ครั้งหนึ่งนานมาแล้ว มีครอบครัวหนึ่งอาศัยอยู่ตำบลอ่าวน้อย อำเภอเมือง จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ จังหวัดนี้มีชายทะเลยาวที่สุดในประเทศไทย คือยาวถึง 224 กิโลเมตร นับจากอำเภอหัวหินถึงอำเภอบางสะพานน้อย พื้นที่ที่แคบที่สุดในประเทศก็อยู่ที่จังหวัดประจวบคีรีขันธ์นี้ เดินทางเพียง 10 กิโลเมตรเศษก็ถึงชายแดนพม่า

          ตัวจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ตั้งอยู่บนฝั่งตะวันตกของอ่าวไทยตอนล่าง ห่างจากกรุงเทพฯ ประมาณ 320 กิโลเมตร ทั้งโดยทางรถไฟและรถยนต์ เป็นจังหวัดที่มีภูมิประเทศสวยงาม มีภูมิทัศน์หลากหลาย คือ มีพื้นที่ราบสำหรับการกสิกรรม มีป่าไม้ มีเนินเขา ภูเขา และทัวเขาสลับซับซ้อนยาวสุดสายตา มีถ้ำ มีน้ำตกสูงต่ำหลายชั้น มีแอ่งน้ำ ลำธาร ห้วยหนอง คลอง แม่น้ำ มีหาดทราย มีทะเล มีเกาะ แก่ง แหลม และอ่าว มีความหลากหลายทางชีวภาพ ประชาชนในจังหวัดประจวบคีรีขันธ์มีอาชีพหลากหลายเช่นกัน มีชาวนา ชาวไร่ ชาวสวน ชาวประมง มีคนค้าขาย ฯลฯ

          ครอบครัวที่กล่าวถึงในตอนต้นนี้มีอาชีพเป็นชาวประมงชายฝั่ง และทำไร่ หัวหน้าครอบครัวชื่อ "ตาม่องล่าย" ภรรยาชื่อ "นางรำพึง" มีลูกสาวคนเดียวซึ่งเป็นสุดที่รักชื่อ "ยมโดย"

          ยมโดยเป็นชือพันธุ์ไม้ประเภทเฟิร์นชนิดหนึ่ง กวีไทยโบราณนิยมนำมาชม แต่คนไทยสมัยใหม่เรียกชื่อพันธุ์ไม้ชนิดนี้แตกต่างกัน เช่น ระย้า ช้องนางคลี่ หางสิงห์ หางค่าง และผักกูด

          ชื่อ "ม่องล่าย" บางคนฟังแล้วคิดว่าน่าจะเพี้ยนเสียงมาจากคำว่า "หม่อง" ซึ่งเป็นคำที่คนไทยใช้เรียกพม่า และชายแดนด้านตะวันตกของประจวบฯ ก็ติดกับประเทศพม่าโดยตลอดอยู่แล้ว จึงอาจเป็นไปได้ว่าตาม่องล่ายนี้แกเป็นคนไทยเชื้อสายพม่า

          ชื่อภรรยาตาม่องล่ายนั้น ดูจะคุ้นหูคนไทย และคนในประเทศนี้ก็ใช้คำว่า "รำพึงรำพัน" อยู่ค่อนข้างบ่อย

          ครอบครัวของตาม่องล่ายอยู่เย็นเป็นสุขเรื่อยมา ตราบจนถึงเวลาที่ยมโดยโตเป็นสาวสวย ปัญหหาใหญ่ก็เกิดขึ้น วิธีการแก้ปัญหาของสามีภรรยาคู่นี้นำไปสู่โศกนาฏกรรม ซึ่งมีผลเป็นอมตะ คือ กลายเป็นตำนานสถานที่และสิ่งต่างๆ ในจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ และจังหวัดอื่นๆ ที่ตั้งอยู่ชายทะเลไทย ทั้งฝั่งตะวันตกและฝั่งตะวันออก

          ปัญหานั้นคือ ปัญหาเรื่องคู่ครองของสาวน้อยยมโดย